DE NATIONALE INDIËHERDENKING - Waarom herdenken we eigenlijk?
Elk jaar op 15 augustus vindt de Nationale Indiëherdenking plaats. De Japanse bezetting, en het zware leven in en buiten de interneringskampen wordt herdacht, als ook de bevrijding, en daaropvolgend, de zeer roerige Bersiap-periode. Zowel de Indonesische onafhankelijkheidsstrijd na 350 jaar koloniale overheersing, als de zeer omstreden 'politionele acties' waarmee Nederland poogde om Indonesië opnieuw te bezetten, maakten nog vele slachtoffers, onder alle partijen. Het leidde uiteindelijk tot de (noodgedwongen) 'repatriëring' van ruim 300.000 Indische Nederlanders naar Nederland, of elders ter wereld. 'Re-patriëring' moet je trouwens met een korrel Noordzeezout nemen, want een groot gedeelte van deze groep was nog nooit in 'vaderland' Nederland geweest, en trof daar letterlijk en figuurlijk een koude ontvangst aan. Onder hen waren ook mijn grootouders die met de MS Willem Ruys via Rotterdam Nederland binnenkwamen om een nieuw leven op te bouwen. Tussen moederland en vaderland. Tussen schip en wal. Waarom herdenken we deze geschiedenis eigenlijk?
Foto: mijn overgrootmoeder, grootouders en ooms op de MS Willem Ruys (1949)
Herdenkingen zijn een vorm van collectieve heling
Er wordt beweerd dat de impact van een zeer pijnlijke gebeurtenis, zoals een oorlog of een noodgedwongen migratie, tot op wel zeven generaties erna voelbaar blijft. Stel je dat eens goed voor. Dat zou voor de Indische gemeenschap betekenen dat wij nog niet eens op de helft zijn van het (collectieve) verwerkingsproces. De meeste Indische Nederlanders van de eerste generatie zijn ons inmiddels ontvallen, en de oude gebouwen, foto's, huizen, archieven die hun verhaal vertellen verpieteren steeds verder. Met elke nieuwe generatie komt de angst dat de Indische geschiedenis en identiteit verder verwateren. Tegelijkertijd ontstaat er geleidelijk ruimte om deze geschiedenis wat meer van een afstand te bekijken.
Waarom wilde mijn oma nooit naast het prikkeldraadhek op de camping staan? Waarom zapte opa zonder blikken of blozen Japanse sporters weg tijdens de Olympische spelen? Waar komen die mysterieuze sprookjes vandaan die zij vertelden, de vreemde liedjes die ze zongen, de geuren, en die prachtige rituele voorwerpen?
De Indische wond heeft een bepaalde tijd nodig om te helen. En voor velen zal ze waarschijnlijk nooit helemaal helen. De eerste generatie had veel moeite om te praten over hun heftige ervaringen, om deze te herbeleven, en deed er daarom veelal het zwijgen toe. De tweede generatie mocht of durfde er dikwijls niet naar te vragen, en leerde om zich aan te passen, en te leven met een 'elephant in the room'. Ik als derde generatie, word nog steeds zeer geraakt door de geschiedenis van mijn grootouders, maar voel ook de ruimte om bepaalde vragen opnieuw te stellen. En wie weet vinden mijn toekomstige kinderen daar weer andere, nieuwe antwoorden op.
Herdenkingen kun je zien als een vorm van heling. Ze zeggen iets waardevols over de verhouding tussen jou als individu en het collectief. Zowel de kracht als de lasten van vorige generaties worden -niet zelden stilzwijgend- doorgegeven aan de volgende. Als je hier persoonlijk verbinding mee maakt, en daar iets, hoe klein ook, van kunt helen, dan heeft dat een positieve effect op het gehele systeem. Het is een uiting van respect en medeleven naar degenen die voor je kwamen, en het is een hoopvol gebaar voor degenen die na jou komen.
Van herdenken naar her-voelen; van herinneren naar ver-innerlijken
Voor mij persoonlijk is dat meer een kwestie van her-voelen dan her-denken; iets om in de eerste plaats te zoeken in je hart, en dan pas in de papieren, archieven, naamplaten en jaartallen. En misschien is het ook meer een kwestie van ver-innerlijken dan her-inneren. Dat doe je niet alleen op 15 augustus, maar door regelmatig even 'in te tunen' en je te verbinden. Zo droeg ik een tijdje een kettinkje om mijn hals met een 1cent muntje uit Nederlands-Indië eraan. Op de meest willekeurige momenten - in de kassarij bij de Dirk van de Broek, op de fiets bij het stoplicht, of terwijl ik het deksel lichtte van oma's oude rijststomer- begon het muntje even te rinkelen; het was net alsof ik een appje van de voorouders kreeg. Dan stond ik er letterlijk bij stil dat de geschiedenis een grillige verzameling is van centjes op zijn kant, en dat ik hier mede ben door de liefde, moed en opofferingen van degenen die voor mij kwamen. Daarin schuilt een mooi besef dat je onderdeel bent van een veel groter verhaal, maar ook een belangrijke vraag, in wat je zelf wel of niet wilt doorgeven aan de volgende generatie.
Gedeelde geschiedenis
Een ander belangrijk aspect van de verwerking is dat Nederland en Indonesië hun geschiedenis meer gaan beschouwen als een gedeelde geschiedenis, in plaats van afzonderlijke verhalen die elkaar nauwelijks schijnen te raken. De geschiedenis bestaat niet enkel uit daders en slachtoffers, helden en verraders, overwinnaars en verliezers. Daartussenin bevinden zich de talrijke persoonlijke verhalen van gewone mensen die door de mazen van de grote ontwikkelingen heen, soms aan de ene kant, soms aan de andere kant van de geschiedenis zijn beland. Pas als er samen, en in alle openheid, wordt gekeken naar de kwaden (onderdrukking, slavernij, moord) en vruchten (vriendschap, opoffering, verzet) van deze gedeelde geschiedenis, kan er mijns inziens weer echt verbinding ontstaan.
Herdenkingskreet
Hoe meer verhalen we delen, hoe meer we het zwijgen kunnen doorbreken, en hoe meer we kunnen helen. Ik denk weleens dat we de minuut stilte voortaan moeten afsluiten met een harde, gezamenlijke kreet. Deze gezamenlijke kreet kan dan ontlading geven aan alle spanning en pijn, maar ook de veerkracht vieren van hen die verder vochten om te overleven, en opnieuw te leven. Een kreet die zegt: "ik leef, ik schreeuw, ik ben er nog. De geest overwint".
Foto 1: https://www.indieherdenking.nl/indisch-monument