Leven en Sterven in Blitar 2: Hazes meets Dante op de sawah
Volgens goed Indisch gebruik, kun je maar beter binnen blijven rondom de avondschemering; dan vindt de wisseling van de wacht plaats. Dan worden de vogels stil, en liggen de cicaks roerloos in hun loopgraven. Dan verliezen alle dingen hun kleur en vorm om voor even een flikkerende schim van zichzelf te worden die geleidelijk oplost in het zwart van de nacht. Dit is het uur waarop de geestenwereld op een kier staat. En dit is precies het uur waarop ik mijn Blitarse oom, pak Untung, ontmoet vandaag. Deze goedlachse en elegant besnorde heer is leraar Javaanse cultuur. Zijn hartenlust is tembang macapat, het zingen van traditionele poëzie. De gezongen gedichten beschrijven in 11 delen de menselijke levensloop, from the womb to the tomb. Hazes meets Dante op de sawah.
Voor iedere levensfase is er een eigen metrum, thema en een specifieke gemoedstoestand waarin de macapat gezongen dient te worden. Het eerste, bijvoorbeeld, is maskumambang dat wordt gezongen voor het nog ongeboren kind. De juiste gemoedstoestand is ngeres: droevig. Pak Untung zoekt zorgvuldig naar woorden, en legt met afgemeten zinnen uit dat de ogen al zijn volgelopen met vocht en zout, en dat er hier en daar misschien al een rood adertje onder de iris stroomt, dat de wimpers trillen onder het gewicht, maar dat er nog geen dikke tranen over de wangen naar beneden biggelen: er wordt met ingetogen hart en zachte stem gezongen:
Bij maskumambang wordt de droefheid in het hart overgedragen aan de goden die er hun zegen voor teruggeven. Al het mogelijke onheil voor het ongeboren kind wordt in lange tonen afgezworen, en alle goede dingen die de goden het ongeboren kind toebedelen worden in dank ontvangen.
Hierna volgen mijil (de babyfase), kinanthi (de kinderjaren waarin we nieuwe vaardigheden leren en op ontdekkingstocht gaan), sinom (de tienerjaren waarin we onze identiteit en idealen ontwikkelen), asmaradana (de liefdesrelatie met een partner), gambuh (huisje, boompje, beestje: de liefde verenigt zich in een kind), dhangdhanggula (carrière maken, op de top van je kunnen presteren), dhurma (sociaal bewustzijn, delen, dienstbaarheid naar anderen), pangkur (ouder worden, nader tot je schepper komen), megatruh (jezelf terugtrekken om je voor te bereiden op de dood; lichaam en ziel scheiden langzaam van elkaar), en tenslotte pucung (de dood: het lichaam wordt gewikkeld in een pocong, een witte katoenen doek, en daarna in een tikar, een gevlochten mat, ter aarde besteld):
Het zingen van macapat kan vele doelen dienen, puur voor vermaak, of voor het overbrengen van levenslessen, of als een filosofische of religieuze beschouwing van onze plek in de cyclus van leven en dood, en ten opzichte van onze schepper.
Inmiddels is het bijna donker. Ik schud Pak Untung de hand, en hoop dat hij, met zijn 70 jaar levenservaring, nog heel lang in de dhurma-fase mag blijven. In de tussentijd geeft hij alvast zijn kennis door aan de volgende generatie:
Geguritan: Javaanse gesproken poëzie
Rendeng, het regenseizoen voedt ons rijkelijk met water. Het water stroomt de rivier door en mondt uit in de oceaan, maar het vloeit ook terug de aarde in om nieuwe levensenergie te geven aan wat van onder de grond weer groeien mag.