Leven en Sterven in Blitar 1: Mr. van Tabak
Ergens is de cirkel weer rond. Ik ben in Blitar, de plaats waar mijn Duitse voorvader Michael Block voor het eerst voet aan land zette, om een tabaksonderneming te beginnen; op 8 februari 1865, precies 115 jaar voordat ik geboren werd. Blitar is tevens de plek waar Sukarno, de aartsvader van het huidige Indonesië, deels opgroeide en begraven ligt. En is hij uiteindelijk niet degene die mijn familie na vier generaties weer het land heeft uitgebonjourd? Blitar is ook historisch gezien een rijke plek waar de graven van verschillende koningen uit het Majapahit en Singhasari tijdperk, en de zeer goed bewaarde Penataran tempel te bewonderen zijn. En tenslotte is Blitar ook de plek waar, midden in de desa, aan een zanderig weggetje vol met rambutan- en melindjobomen, nog steeds familie van mij woont. Kortom, oud en nieuw, strijd en verzoening, de grote en de persoonlijke geschiedenis komen dikwijls samen tijdens mijn verblijf hier.
“Meneer van Tabak” Laten we beginnen met mijn buyut (voorouder) Michael Block, of "Mr. Van Tabak", zoals mijn familie hier in Blitar hem noemt. Hij was een Joodse handelsman uit Mannheim die daar volgens de familieoverlevering hals over kop weg moest vluchten omdat hij een affaire had met de vrouw van de burgemeester. Schobbejak die hij was. Hij kwam in Amsterdam terecht en begon daar een tabakszaak op de hoek van de Herengracht en de Herenstraat. Erg succesvol was hij niet, want zijn zaak ging in 1863 failliet. Bankrut ya. Twee jaar later beproefde hij opnieuw zijn geluk op een tabaksplantage in Blitar, Zuid-Oost Java. Zowel met de bisnis als met de liefde was hij nu voortvarender: hij ontmoette de 'inlandse' Samina, met wie hij vier kinderen kreeg, o.a. de broers Friedrich (mijn overgrootvader) en Heinrich (wiens nakomelingen nog steeds in Blitar en Surabaya wonen). Over hen zal ik later meer vertellen.
Zo moet Michael’s gemengde kopi susu gezin er destijds ongeveer uitgezien hebben:
“Planter van tabak met zijn familie te Blitar” (1901/1902). Foto: KILTV Leiden
Michael ligt begraven in Wlingi, zoveel weten we, ten oosten van Blitar, niet ver van de vroegere tabaksplantages. Als je even niet oplet, of geniet van de prachtige sawah aan de overkant, rijd je er straal voorbij. In een berm langs de weg vind je wat nog over is van de oude Hollandse begraafplaats. Het verleden is al half doorgekrast door een brede streep asfalt die er dwars doorheen loopt. Vrachtauto’s volgeladen met kippen denderen tussen de doden door. En wat er van de graven over is, mag letterlijk geen naam meer hebben, is uitgewist door een eeuw tropische regen, wordt overwoekerd door een enkele bloem en 30 cm groene vergetelheid. Mijn vader en ik struinen verloren langs de lege brokken steen, vergeefs op zoek naar een teken van Michael.
Hier liggen de verliezers van de geschiedenis. Zoveel is duidelijk. De grassprieten wuiven ons triomfantelijk uit.
De volgende dag hebben we meer geluk. Midden in de stad, “gunstige ligging”, vinden het oude huis terug dat we tot voor kort alleen nog kenden uit deze advertentie in de Javapost (1903):
Het huis straalt ons statig en fel wit tegemoet in de middagzon. Tot onze verbazing is zelfs de oude waterbron is er nog.
En omdat het huis momenteel gerenoveerd wordt, staan de deuren wagenwijd open en kunnen we zo naar binnen lopen: dezelfde hal door, dezelfde 7 kamers in, dezelfde houten trappen op, om door dezelfde hoge vensters naar buiten te kijken als hij; naar het steegje waar zijn hummeltjes Friedrich en Heinrich doorheen rennen, verstoppertje spelend, lachend en rammelend aan de tuinhekken. Ik zie hun ondeugende gezichten, ik hoor ze vrolijk jengelen in de verte.
Bij het weggaan steek ik een steentje in mijn zak. Eentje zonder gras eraan.